Rob van Schaik: Herinneringen (Recensie)

HERINNERINGEN VAN ROB VAN SCHAIK

 

Rob van Schaik (1927) is een zoon van acteur, GAK-directeur en verzetsman Bernard van Schaik en romanschrijfster en toneelcritica Jeanne van Schaik-Willing: wereldse ouders met altijd mensen om zich heen. In het Amsterdamse artistieke milieu van rond de Tweede Wereldoorlog leerde hij veel prominenten en grote ego’s kennen. Vestdijk sliep bij hen op de Leidsegracht in de tijd dat hij op Henriëtte van Eijk uit was. Zijn moeder vond dat zij en haar vriendin Anna Blaman de vrouwelijke intellectuele top belichaamden: ‘Ik vond haar vreselijk, wat waarschijnlijk te maken had met mijn moeders extase over het hemelhoge niveau waarop hun beider geesten zich bewogen.’ Maar ook Roland Holst (‘gedroeg zich in gezelschap als een soevereine vorst’)  en A.A. Alberts (‘altijd sprekend in understatements’) kwamen langs. Van Schaik behoort tot de laatste generatie die over dit wereldje iets uit eigen beleving kan navertellen. Maar zijn boek Op weg naar een nieuwe wereld draait vooral om de grote thema’s waarmee een scholier werd geconfronteerd die rond zijn achttiende uit de oorlog kwam. Hij schildert een levendig beeld van de naoorlogse studentengeneratie in Amsterdam, ook van de disputen binnen het corps. Dispuutgenoot Johan Polak had een auto die hij buiten zicht parkeerde: ‘Dat werd dan ontdekt, waarna hij er extra mee werd geplaagd.’ Over de oorlog werd vooral gezwegen. Het was een kleine wereld waarin je Voskuil en Johan van Gogh – de vader van Theo – tegenkwam, met Ramses Shaffy op het terrasje zat, Joop Den Uyl hoorde spreken in een bovenzaaltje van Kriterion. Het woord ‘mieters’ uit Voskuils Bij nader inzien klonk overigens niet in dispuut Breero. Wel werd er ‘druk geroddeld. […] Er was nog geen sprake van een verfrissende wind die van buiten de grenzen op ons afwoei.’ Tot deze studententijd hoort ook de naoorlogse liftcultuur en de dorst naar contacten met buitenlandse studenten. Het interessantst is Van Schaiks schets van zijn studie in Amerika, een ver geheimzinnig land waarheen de reis per schip ging. Na de oorlogsjaren zorgde Amerika voor een enorm gevoel van bevrijding. De vriendschappen waren verfrissender dan in Amsterdam: ‘Je hoefde elkaars doopcel niet te lichten, je kon met een schone lei beginnen. Zonder omwegen knoopte je banden aan en wisselde je bekentenissen uit, waarmee onbedoeld het thuisfront van familie en vrienden op de achtergrond raakte.’ In Chicago kreeg Van Schaik college economie van latere beroemdheden als Milton Friedman en Friedrich Hayek, kampioen van het vrije markt-denken. Het boek bevat een schets over Hayeks nawerking, vooral via de bewondering die hij oogstte bij Ronald Reagan en Margaret Thatcher. Dit onderwerp is minder Van Schaiks eigen verhaal en was iets voor een ander boek geweest: over de naoorlogse politieke en economische orde. Hieraan leverde Van Schaik zijn bijdrage als ambtenaar op Buitenlandse Zaken en ambassadeur, laatstelijk bij de Verenigde Naties. Ook was hij VN-gezant voor Gaza en de Westbank. Een eerder boek van Van Schaik, Een schooljongen in de schaduw van de oorlog (2007), is onlangs herdrukt. Dit relaas biedt intrigerende inkijkjes in het leven op de Amsterdamse gymnasia Vossius en Barlaeus tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bijzondere aandacht heeft Van Schaik voor het lot van de joodse klasgenoten die moesten vertrekken. Hij komt ook met een zelfverwijt dat een generatie treft: ‘Ik blijf me aangesproken voelen door de verwijten van joodse vrienden die zich na augustus 1941 in de steek gelaten hebben gevoeld, omdat hun niet-joodse vrienden hen niet waren komen opzoeken of op een andere manier belangstelling hadden getoond.’ Beide boeken bevatten een massa interessante foto’s.

 

Rob van Schaik, Op weg naar een nieuwe wereld. Van servet naar tafellaken. Den Haag: eigen beheer, 2015. 182 p. € 20. Een schooljongen in de schaduw van de oorlog. Den Haag: eigen beheer, 2^de druk 2015. 164 p. € 20 (rvanschaik@casema.nl)

|Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', in De Parelduiker 21 (2016), nr. 4, pp. 63-64.